Türkiye Ekonomisinin uzun süredir mücadele ettiği sorunlardan birisi kayıt dışı ekonomi problemi. Bu yazımızda kayıt dışı ekonomi ve canlı şekilde görünen talep üzerine bir inceleme yaptık iyi okumalar.
Kayıt dışı ekonomi ve talep ilişkisi üzerine bir inceleme Nasıl oluyor da enflasyon bu kadar yüksekken talep canlı kalmaya devam ediyor?
Kayıt dışı ekonomi adından da anlaşılacağı üzere ekonomik aktivitelerin kayıt altına alınamayan kısımlarını ifade etmek için kullanılan bir kavram. Vergilendirilemeyen ekonomi olarak da karşımıza çıkan bu sorunsal Türkiye ekonomisi için ise oldukça büyük bir problem teşkil ediyor.
Kayıt dışı ekonomi kavramı yerine; yeraltı ekonomisi, gayri resmi ekonomi, gizli ekonomi, saklı ekonomi, ikinci ekonomi, kara ekonomi, illegal ekonomi, kravatsız ekonomi, düzensiz ekonomi, paralel ekonomi, faturasız ekonomi, görünmez ekonomi, marjinal ekonomi, gölge ekonomi, kayıp ekonomi ve vergisiz ekonomi gibi kavramlar da kullanılmaktadır. “Vergisel anlamda ise kayıt dışı ekonomi, vergi kaçırma veya vergiden kaçınma güdüsü ile vergi idaresinin bilgi alanı dışında bırakılmış faaliyetler bütünüdür
Kayıt dışı ekonomi / milli gelir oranı Fransa, Almanya, Japonya, Norveç, İsviçre ve İngiltere’de yüzde 0-10 arasında; Belçika, Kanada, İtalya ve ABD’de yüzde 10-20 arasında; Hindistan’da yüzde 10-50 arasında; Peru’da yüzde 40 olarak hesaplanmakta, Türkiye’de DİE’nin Milli Gelir Hesaplarında bu oran yüzde 25 olarak dikkate aldığı bilinmektedir
Kayıt dışı ekonomi neden oluşur?
Kayıt dışı ekonomiye yönelmenin temel sebebi, insanların gelirlerini arttırma istekleridir. Gelirlerini arttırmak isteyen insanlar, faaliyetlerinin bir kısmını ya da tamamını kayıt dışında tutarak bu faaliyetlerden elde ettikleri kazançlar üzerinden vergi ödemeyerek gelirlerini arttırmış olurlar. Türkiye’de gelir dağılımında aşırı bir adaletsizlik söz konusudur. Gelirden düşük pay alan grupların gelirlerini artırmak amacıyla ek işlerde kayıtsız şekilde çalışmaları kayıt dışı ekonominin büyümesine neden olmaktadır. “Kayıt dışı faaliyetlerin kayıtlı faaliyetler karşısında sağladığı avantajlar kayıtlı ekonomiden kayıtsız ekonomiye doğru gidişin ortamını hazırlamaktadır
Türkiye’de ücretlilerin ödediği vergi ve diğer kesintilerin çok yüksek olması da kayıt dışı ekonominin büyümesine neden olmaktadır
Kayıtlı ekonomide faaliyette bulunmanın kayıt dışı ekonomide faaliyette bulunmaya göre alternatif maliyetini artırdığı için bireyler kayıt dışı ekonomide faaliyette bulunmayı tercih ederler. “Ülkemizdeki kalifiye olmayan işgücünün, vergiler ve fonlarla işverene maliyetinin yüksek olması kayıt dışı ekonomiyi artıran en önemli etkenlerden biridir
Türk vergi sisteminde uygulanan muafiyet ve istisnaların oldukça fazla olması vergi tabanının genişletilmesini engellemekte dolayısıyla kayıt dışı ekonomiye davetiye çıkarmaktadır. Vergi mükellefleri bu muafiyet ve istisna sınırlarını aşmamak için kazançlarının bir kısmını gizleyerek beyan etmezler ve kayıt dışı ekonominin büyümesine neden olurlar.
- Toptaş, Ülker (1998), Kayıt Dışı Ekonominin Nedenleri, TES-AR Yayınları No: 26, Ankara Kayıt dışı ekonomi ve talep
Türkiye’de kayıt dışı ekonominin boyutlarının artmasının nedenlerinden biri de siyasi yapıdır” Gelişmiş ülkelerin demokrasilerinde, devletin vatandaşı denetlemesinin yanında, vatandaş da devleti denetleme hakkına ve yetkisine sahiptir. Türkiye’deki demokrasi anlayışına göre ise, kanunlara tabi olanlar ve kanunları uygulayanlar, kanunların oluşumuna katılamamakta ve ayrıca vatandaşlar da devleti denetleme hakkına sahip olamamaktadırlar. Kanunların oluşumuna katılamayan veya kanunların uygulanmasını denetleyemeyen vatandaşlar, tepkilerini kayıt dışı faaliyetlere kayarak ortaya koyabilmektedirler. “Devlete bağlılığın azalması, bir diğer deyişle devletin saygınlığını yitirmesi, ekonomik faaliyetlerin kayıt dışında tutulmasının toplum tarafından hoşgörüyle karşılanmasına neden olarak kayıt dışı ekonominin gelişmesine yol açmaktadır”
- Toptaş, Ülker (1998), Kayıt Dışı Ekonominin Nedenleri, TES-AR Yayınları No: 26, Ankara Kayıt dışı ekonomi ve talep
Türkiye ekonomisinde kayıt dışılık ve artan talep ilişkisi
Türkiye’de gelirlerin önemli bir bölümü kayıt dışı. Bunu hepimiz biliyoruz. Esnaf, bunu kendisi söylüyor zaten: ‘100 mal satıyorsak 20 gösteriyoruz’ diyor. Demek ki satıştan elde edilen paranın yüzde 80’inin KDV’si ödenmediği gibi ele geçen gelirin yüzde 80’inin gelir vergisi de ödenmiyor. Bu paralar ya dolara, ya altına harcanıyor ve büyük olasılıkla banka kasalarına veya evlerdeki kasalara giderek sistem dışına çıkıyor ya da gayrimenkul alımı ve diğer tüketim malları alımına harcanıyor. Böylece esnaf kendisini enflasyona karşı koruyor ve bunun hakkı olduğunu düşünüyor. Bunun yapan yalnızca esnaf değil, avukat, muhasebeci, doktor, diş hekimi gibi serbest meslek sahiplerinin çoğu da aynı şeyi yapıyor.
Türkiye’de bu yollarla biriktiği tahmin edilen sistem dışı 500 milyar dolar tutarında bir servet olduğu tahmin ediliyor.
Bu kayıt dışı varlıklar bugünkü yüksek harcama düzeyinin ve yüksek talebin kaynaklarından birisini oluşturuyor. İnsanlar bu paraları, vergisini ödedikleri paralara göre çok daha kolay harcıyorlar
Sonuç olarak;
Adaletsiz bir vergi mekanizması ve hukukun üstünlüğünün ayaklar altına alınması her alanda olduğu gibi ekonomik alanda da yozlaşmaya ve bozulmaya yol açıyor. Vergi kültürünün oluşmaması ve bireylerin fert özelinde sahip olduğu kültürel atmosfer başta olmak üzere eğitim düzeyi ve gelişimi ise sorunun tuzu biberi olmaya devam ediyor.
Sorunun çözümü ise malesef kolay çözülecek gibi durmuyor. Çünkü bireylerin fert olarak adalet anlayışından tutun da devletin topyekün adil bir sistemi tesis etmesinin önünde oldukça büyük engeller bulunuyor. Popülist politikalar rasyonellere tercih edilirken fert bazındaki yozlaşmada malesef son sürat devam ediyor.
Borsa ve kripto haberlerine ilk siz ulaşmak için sitemize abone olmayı ve bildirimleri aktife almayı unutmayınız. Twitterdan takip ederek ve Telegram grubumuza katılarak da piyasa haberlerine ilk siz ulaşabilirsiniz.
Öncü haberciliğin adresi Borsametre…
