Bu 2 hissenin tedbiri bugün kalkıyor

EMEK ELEKTRİK ENDÜSTRİSİ A.Ş.

#EMKEL

- Açığa Satış yasağı

- Kredili İşlem yasağı

- Brüt Takas

POLİTEKNİK METAL SANAYİ VE TİCARET A.Ş.

#POLTK

- Açığa Satış yasağı

- Kredili İşlem yasağı

Borsada devre kesici nedir? VBTS çeşitleri nelerdir?

Devre kesici terimi, bir borsada volatilitenin arttığı durumlarda dalgalanmaların en aza indirilmesi amacıyla getirilen tedbirlerle alım satım faaliyetlerinin geçici olarak durdurulmasını ifade eder. Devre kesiciler aracılığı ile düzenleyiciler genel olarak panik satışlarını engellemeyi ve piyasalarda istikrarlı bir ortamın kurulmasını sağlamayı hedefler. 

Devre kesici uygulaması,  hisse senedi piyasasında kullanılmasının yanında BIST 100 gibi endekslerde de sıklıkla istikrarın sağlanması amacıyla kullanılmaktadır. Devre kesici uygulaması ülkemiz dışında ise S&P 500 ve Nasdaq gibi diğer dünya borsa endekslerinde de fiyat istikrarını sağlamak amacıyla kullanılır. Dünyanın dört bir yanındaki borsalarda fiyatlar önceden belirlenmiş seviyeye ulaştığında devre kesici otomatik olarak uygulanır ve işlemler geçici olarak durdurulur.

İşlemlerin durdurulması ise piyasa katılımcılarının son gelişmeleri bir araya getirip analiz etmesi ve rasyonel alım satım kararları alabilmeleri için oldukça önemlidir.

Bu sebeple yazımızın devamında “Devre kesici nedir? Neden uygulanır?”, “Devre kesici nasıl çalışır?”, “ABD'de devre kesici uygulaması”, “Borsa İstanbul’da pay piyasasında uygulanan devre kesici sistemi”, “Endekse bağlı devre kesici sistemi”, “Volatilite Bazlı Tedbir Sistemi (VBTS) nedir?”, “Emir verme yasağı”, “Tek fiyat yöntemiyle işlem görme”, “Emir verme kanallarının kısıtlanması” gibi başlıkları inceleyeceğiz.

Devre kesici nedir? Neden uygulanır?
Devre kesici, bir menkul kıymetin veya endeksin alım satımını belirli bir süre için durduran düzenleyici bir araçtır ve Otomatik Seans Durdurma Sistemi olarak da bilinir.

Devre kesici uygulaması, bir menkul kıymet ya da bir piyasa endeksinde büyük dalgalanmaların olduğu dönemlerde tetiklenirken, borsada işlem gören şirket paylarının belirlenen eşik ya da oranları aşan fiyat değişimleri sonrasında yatırımcıların korunması amacıyla uygulanır.

Ülkemizde devre kesici uygulaması, anlık olarak endekste yüzde 5 ve yüzde 7'lik değer kayıplarının oluşması halinde gerçekleşir. Endeksin bu eşik değerlere ulaşması sonrasında uygulanan devre kesici sistemiyle yatırımcıların panik işlemleri yaparak zarar görmesini engellemek amaçlanır.

Dünyada ise uygulanan bu eşik oranlar farklılık göstermektedir. Ancak devre kesici uygulamasının tüm dünyada ortak amacı bir menkul kıymette aşırı spekülatif kazanç ya da kayıpların önlenmesi ve finansal açıdan istikrarın sağlanmasıdır.

Devre kesicinin tarihsel gelişimi
Düzenleyiciler ilk devre kesici uygulamasını 19 Ekim 1987'de meydana gelen piyasa çöküşünün ardından devreye aldı. O tarihlerde Dow Jones Endüstriyel Ortalaması (DJIA) tek bir günde 508 puan yani yaklaşık %22,6 oranında değer kaybederken, bu düşüş tüm dünyada Kara Pazartesi olarak anılmaya başlandı.

Devre kesici uygulamasının tarihinde önemli bir yeri olan ikinci olay ise 6 Mayıs 2010'da yaşanan ve Flaş Çöküşü olarak adlandırılan gelişmeydi. O tarihlerde DJIA bir günde yaklaşık 1.000 puan düşüş göstermişti. Fiyatlar daha sonra büyük ölçüde toparlanmasına rağmen 1987 sonrasında uygulamaya alınan devre kesici uygulamasının yetersiz kaldığı görüldü. Bu tarih sonrasında ise düzenleyiciler, devre kesici uygulamasını güncellemeye başlayarak, dünya genelinde kullanılan sistemin son önemli düzenlemelerini bu dönemden sonra yaptı. 

Devre kesici nasıl çalışır?
Öncelikle devre kesici uygulamasıyla piyasalarda oluşan aşırı fiyat hareketlerinin önüne geçilmesinin hedeflendiğinden bahsetmiştik. Bu amaçla geçici olarak durdurulan işlemler, yatırımcılara piyasayı anlama ve güncel bilgiye erişme imkanı tanımaktadır. Bu ise yatırımcıların panik satışlardan uzak durmasını sağlayarak aşırı dalgalanmaların ortadan kalkmasını sağlamaktadır.

Devre kesici uygulamasıyla işlemlerin borsa tarafından belirlenmiş olan eşik değerlere ya da oranlara ulaşması veya aşması hâlinde ise ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri geçici süre ile emir toplama aşamasına alınır. Böyle bir durumda ilgili sermaye piyasası aracında tek fiyat yöntemi kullanılarak fiyat belirlemesi yapılır. Tek fiyat yöntemine ilişkin süreçlerin tamamlanmasının ardından ilgili sermaye piyasası aracının işlemleri yeniden seansın sürekli işlem bölümüne alınarak işlemlere sürekli fiyat yöntemiyle devam edilir.

Devre kesici uygulamalarında pazar bazında ise farklı değişim yüzdesi kriterleri ve farklı devre kesici seans süreleri bulunmaktadır. Şimdi dünyadaki farklı sistemleri inceleyeceğiz.